Op dit moment lees ik het boek van Rop Wijnberg, Voor ieder wat waars. Met de intrigerende ondertitel ‘Hoe waarheid ons verdeelt en ons weer kan samenbrengen’. Het gaat over het begrip ‘waarheid’ door de eeuwen heen en wat wij daar nu onder verstaan. Ik vind het fascinerend. Vooral omdat mij vaak over verhalen wordt gevraagd: ‘Zijn ze waar’? Een vraag die we bij cijfers zelden of nooit stellen. Kennelijk vinden we die per definitie ‘waar’. Maar ook die moeten altijd worden geduid: Want wat betekent het bijvoorbeeld dat 68% van je klanten tevreden is over je producten of diensten? Is dat goed, want een voldoende? Is dat voldoende goed, want zou je best beter willen scoren? Is dat niet goed, omdat je met een ander streefgetal werkte? En vooral: als het voldoende/voldoende goed/niet goed is: wát is er dan voldoende (etc.) goed? Waarom krijg je deze score? Daar zegt het percentage nog niets over. Maar zodra ik opdrachtgevers met inzichten uit een verzameling verhalen kennis laat maken, wordt de ‘waarheidsvraag’ vrijwel altijd gesteld.
Mijn antwoord is altijd helder: één verhaal kan ons ontroeren en zelfs in één klap van gedachten laten veranderen. Maar het is tegelijkertijd niets meer (of minder!) dan de werkelijkheid van die ene verteller. Ook één verhaal kan aanleiding zijn tot actie, bijvoorbeeld wanneer een verteller met zijn verhaal duidelijk maakt zich doodongelukkig te voelen in het werk. Dan is daarover een gesprek met deze ene werkgever waardevol en noodzakelijk. Maar verdergaande acties die het hele team of alle medewerkers betreffen, zijn niet aan de orde. Ik heb het dan ook liever over ‘de werkelijkheid van de verteller’ dan over ‘de waarheid’.
Acties die een heel team of alle medewerkers aangaan, worden pas nodig, wanneer uit een verzameling verhalen onder het hele team of onder een brede groep medewerkers blijkt, dat velen van hen zich doodongelukkig voelen. Dan is er namelijk sprake van een patroon. Zo’n patroon kun je maar beter aandacht geven. Want wat je negeert, wordt meestal groter en gaat grote invloed hebben op wat je als organisatie teweeg wilt brengen.
Een patroon is wat Rop Wijnberg over ‘de waarheid’ zegt: “Waarheid is wat wij samen als waarheid delen. Mooier kan ik patronen niet omschrijven. Je kunt als leidinggevende of als MT zeggen: ‘Wat een onzin dat mensen zich hier doodongelukkig voelen. Ze leven juist in een gouden kooi! Kijk naar hun rechtspositie, kijk naar wat ze hier verdienen. Het is werkgeluk all over the place!’ Maar de gedeelde waarheid van de medewerkers of een team is: wij voelen ons doodongelukkig. Dát is realiteit (of waarheid) waar de leidinggevende of het MT tegenaan gaat lopen. Medewerkers gaan weg, beperken zich tot het hoognodige, hebben weinig zin om zich verder te ontwikkelen, gaan niet mee in een veranderbeweging, etc.
Nu is ‘ik voel me doodongelukkig’ in zichzelf net zo betekenisloos als die 68% van eerder. Het mooie is, verhalen maken vaak ondubbelzinnig duidelijk waar dat ongelukkigheid ‘m in zit. Lees bijvoorbeeld het verhaal van Jorien hieronder:
Een gebeurtenis waar ik echt energie van kreeg? Waarvan ik zeg: ‘Dáárom werk ik hier!’? Nou, zo’n gebeurtenis is heel, heel lang geleden, hoor! Maar ik stik van de gebeurtenissen waardoor de energie bijna iedere dag bij mij weglekt. Vorige week nog: Wij moeten sneller en beter reageren op vragen van klanten. Dat vind ik op zich niet verkeerd. Maar dan…! Ik kreeg een vraag van meneer X. Zijn bestelling was in een verkeerde kleur geleverd. Heel vervelend, natuurlijk, ik begrijp dat je dan meteen aan de telefoon hangt. Ik heb hem gezegd dat ik met onze productieafdeling zou bellen. Wat denk je? Niet te bereiken! Helemaal niemand!! Ik heb het twee dagen geprobeerd. Langsgaan mag niet, want we mogen elkaar niet van het werk houden. Een idiote regel, maar wel een regel. Maar als je dan de telefoon niet opneemt, dan houdt het op. Dus na 2 dagen belt die meneer terug. Scheldend en stikchagrijnig. Dat begrijp ik. Maar wat ik dan over mij heen krijg, is zo onredelijk. Ik wilde wel, maar productie reageert niet! Dat maakt dat ik mijn werk steeds minder leuk vind. En dit komt vaak voor, hoor, dit soort dingen. Door alle idiote regels die wij hier hebben. Ik denk niet dat ik hier nog lang blijf….
Het verhaal maakt glashelder waar het ‘ongeluk’ van deze medewerker in zit: de onbereikbaarheid van collega’s, interne regels die als ‘idioot’ worden ervaren; buiten je schuld om ergens de schuld van krijgen en de huid vol gescholden krijgen.
Wanneer je uit een verzameling verhalen concludeert dat ‘ik ben ongelukkig’ een patroon is, dan kun je vervolgens opnieuw in de verhalen duiken: wát maakt vertellers ongelukkig? Ook daarin kunnen weer patronen te zien zijn: gedeelde waarheden. Bijvoorbeeld dat ‘idiote’ regels klantgericht handelen in de weg zitten en de bron zijn van ‘ongeluk’. Daar is goed iets aan te doen!
Wie z’n medewerkers wil koesteren alleen al omdat er een enorm tekort aan goede arbeidskrachten is, wie z’n visies, ambities, kernwaarden en ander moois echt wil waarmaken, kan er niet omheen: die moet op zoek naar de gedeelde waarheid, de onderstroom. Naar wat er lééft. Onder medewerkers, onder leidinggevenden, onder klanten, onder leveranciers, etc. En niets geeft zoveel inzicht in de onderstroom als verhalen. Niet omdat ieder afzonderlijk verhaal ‘de waarheid’ is, maar omdat een verzameling verhalen ‘de gedeelde waarheid’ blootlegt.
Zelf op zoek naar ‘waarheid’ in je organisatie?
- Wordt all round StoryPractitioner. Lees hier meer over onze gecertificeerde opleiding of neem contact met ons op.
- Of volg onze korte training The Art of Storylistening.
- Neem contact met ons op om mogelijkheden voor jouw organisatie te bespreken: annet@thestoryconnection.nl of contact. Je bent van harte welkom!
Annet Scheringa, TheStoryConnection, december 2023
